Bánh Phu thê – tơ nguyệt se duyên lứa đôi

Bánh phu thê (còn gọi là bánh xu xê, su sê, hay xu xuê) là một loại bánh truyền thống không thể thiếu trong mỗi đám hỏi, lễ cưới của người Bắc bộ. Thứ bánh giản gị, bình dân ấy lại chứa đựng bên trong nó những câu chuyện ý nghĩa về tình lứa đôi, về sự hòa hợp và hết thảy là sự tinh túy ẩn từ bàn tay của những người nông dân tài hoa, yêu nước.

Viết về thứ bánh có cái tên đặc biệt này, Thạch Lam từng trầm trồ “…Bánh xu xê. Cái tên kỳ khôi này ở đâu mà ra? Thứ bột vàng và trong như hổ phách ấy, dẻo và quánh dưới hàm răng, là một thứ bánh rất ngon. Dù sao, cũng là một thứ bột thẳng thắn, vì nó dễ cho ta đoán trước để mà thèm thuồng những cái ngon ngọt hơn ẩn náu bên trong. Qua cái màu váng óng ánh ấy, màu trắng của sợi dừa và màu vàng nhạt của đậu thêm một sắc nóng ấm và thân mật…”

(Theo Thạch Lam, Hà Nội băm sáu phố phường)

Bánh vốn là một trong những sản vật bình dân được tiến vua, theo các bô lão trong làng Đình Bảng – Bắc Ninh, nơi nổi tiếng làm bánh phu thê ngon nhất, thời xưa chỉ có các gia đình quý tộc, chức sắc mới có tiền mua bánh này.

Sở dĩ gọi là bánh phu thê, bởi bên cạnh những câu chuyện truyền thuyết về tình nghĩa vợ chồng thủy chung xoay quanh chiếc bánh của dân gian, thì quá trình làm bánh, cùng những ý nghĩa của các thành phần của bánh cũng là một yếu tố để người ta tin rằng, bánh là biểu tượng của sự gắn bó, của uyên ương, của gia đình.

Có rất nhiều sự tích khác nhau về bánh phu thê. Hầu hết các câu chuyện này tuy có khác nhau về bối cảnh, nhân vật nhưng đều thể hiện nỗi nhớ, tình cảm của những người vợ khi chồng đi xa. Chọn những nguyên liệu ngon nhất, đặc sắc nhất, gắn bó nhất, người vợ gửi gắm cho chồng thay bao lời yêu thương ngọt ngào. Vì vậy, chiếc bánh xuất hiện bên cạnh những lời thề và vật đính ước của biết bao cặp trai gái muốn nên vợ nên chồng.

Bên cạnh đó, cách làm bánh cầu kỳ, tinh tế là biểu tượng của tình nghĩa phu thê. Bánh truyền thống được gói bằng hai thứ lá, bên trong là lá dong hoặc lá chuối, bên ngoài là lớp lá dừa. Bánh được gói bằng gạo nếp cái hoa vàng, một cân gạo này chỉ cho ra 4 lạng tinh bột, nguyên liệu chính làm nên chiếc bánh dẻo, trong, thơm, ngọt ấy. Gạo được vo sạch và phải giã bằng cối chứ không được xay bằng máy, sau đó lọc lấy tinh bột và đem xay nhuyễn. Bột này được phơi hoặc sấy khô, 15 ngày sau mới đem ra làm bánh vì nếu làm ngay bánh sẽ bị nát. Người ta dàn mỏng bột lên khuôn, đặt nhân vào một đầu rồi đắp phần bột còn lại lên nhân. Với cách làm này, người ta liên tưởng đến sự ôm ấp, che chở của tình nghĩa vợ chồng.

Không những thế, theo quan niệm của dân gian, bánh phu thê còn bao hàm trong đó triết lý ngũ hành một cách tinh tế qua năm màu của bánh..màu trắng của bột lọc và cơm dừa, màu vàng của dành dành dùng làm màu cho vỏ bánh và nhân đỗ xanh, màu đen của hạt vừng, màu xanh của lá và màu đỏ của lạt buộc. Điều đó thể hiện sự hòa hợp của con người với trời đất, là sự hòa hợp giữa người với người, và sự hòa hợp của vợ với chồng.

Thưởng thức bánh phu thê với nếp dẻo, đu đủ giòn, vị ngầy ngậy của đỗ xanh, vị béo của dừa, vị thơm của hạt sen, vị ngọt thanh của đường và hương thơm của dầu chuối… tất cả hòa quyện với nhau tạo nên hương vị riêng của bánh phu thê, hương vị ngọt ngào của tình nghĩa trăm năm đầu bạc.

Ngày nay, tại làng Đình Bảng – Bắc Ninh là nơi duy nhất trên cả nước còn giữ được cách làm bánh truyền thống và cũng là nơi cho ra lò những chiếc bánh phu thê ngon nhất. Bánh cũng phổ biến ở khắp nơi trên đất nước, giống như một lời ước hẹn dành cho các cặp đôi trong ngày quan trọng nhất của cuộc đời.

Cũng có một số nơi biến tấu bánh phu thê theo đặc sắc vùng miền của mình, nhưng ý nghĩa của chiếc bánh dân giã mà đậm vị nghĩa tình vẫn vẹn nguyên như tên gọi của nó – bánh phu thê.